Çinko ve dopamin arasındaki ilişki, çinkonun dopamin reseptörlerinin işlevlerini düzenleyerek dopamin sinyallerinin iletiminde rol oynayabileceği şeklindedir. Çinko ayrıca dopamin sentezinde de önemli bir rol oynar. Dopamin sentezi sırasında, dopamin sentez enzimi olan tirosin hidroksilazın aktivitesi çinkoya bağımlıdır. Yani, çinko eksikliği dopamin sentezinde bir azalmaya neden olabilir.

Ayrıca, çinkonun dopamin metabolizması üzerinde de etkisi vardır. Dopamin, monoamin oksidaz (MAO) enzimi tarafından parçalanır. Fakat, çinko MAO aktivitesini inhibe ederek dopamin seviyelerinin artmasına yardımcı olabilir.

Bir çalışmada, farelerde çinko eksikliğinin dopamin metabolizması üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bu çalışmada, çinko eksikliği olan farelerin dopamin metabolizmasının bozulduğu ve beyinde dopamin seviyelerinin azaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca, çinko eksikliği olan farelerde depresyon benzeri davranışlar da gözlemlenmiştir.

Bir başka çalışmada, sıçanlarda çinko takviyesinin dopamin metabolizması üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bu çalışmada, çinko takviyesi verilen sıçanlarda dopamin metabolizmasının arttığı ve dopamin seviyelerinin yükseldiği tespit edilmiştir.

Dopamin metabolizması bozukluğu olan Parkinson hastalarında yapılan bir araştırmada ise, çinko takviyesinin hastalığın semptomlarının azaltılmasına yardımcı olabileceği gösterilmiştir. Bu çalışmada, Parkinson hastalarına çinko takviyesi verildiğinde, dopamin seviyelerinin arttığı ve hastalık semptomlarının hafiflediği gözlemlenmiştir.

Esansiyel bir mineral olan çinkonun vücudumuzda birçok önemli görevi vardır. Çinko minerali çoğu enzimin aktivasyonunda ve birçok hormonun üretiminde gereklidir. Ayrıca DNA, RNA ve protein sentezinde, yaraların iyileşmesinde, hücrelerin çoğalmasında, sperm üretiminde, saç ve tırnakların güçlenmesinde, tadın algılanmasında, davranış ve öğrenme performansının artmasında, bağışıklık sisteminin güçlenmesinde ve A vitaminin taşınmasında ve kullanımında rol oynamaktadır. Aynı zamanda bir antioksidan olan çinko minerali serbest radikal hasarlarına karşı koruma sağlamakta olup bu sebeple kanser, kalp hastalıkları ve yaşlanmada dahil olmak üzere bir dizi sağlık sorununun tedavisinde etkilidir.

Fitatlar, fosfatlar, kalsiyum, oksalat, organik demir ve lifler, alkol ve kafein tüketimi, IBS, çölyak, Crohn benzeri bağırsak hastalıkları, karaciğer ve böbrek hastalıkları çinko emilimini azaltırken; proteinler, metiyonin, B6 ve D vitamini çinko emilimini artırmaktadır.

Eksikliğinde halsizlik, bağışıklık sisteminin zayıflaması, öğrenmede güçlük, dikkat eksikliği, akne, iktidarsızlık, ishal, büyüme ve gelişme geriliği, koku ve tat algılamada bozukluk, saç dökülmesi, kansızlık, görme problemleri ve kanser görülmektedir.

Çinko mineralinin bazı bilinen etkileri:

Çinko ve Dopamin: Çinko mineralinin nörotransmitter işleyişi üzerine yakın bir ilişkisi olduğu düşünülmektedir. Çinko minerali nörokoruyucu etkilere sahip olup eksikliğinde dopamin ve serotonin dengesinde bozulmalar gözlemlenmektedir. Bu konuda 1994 yılında yapılan bir araştırma, 48 depresyonlu hasta ve 32 sağlıklı insanın çinko seviyelerine bakılmış, sonucunda düşük çinko düzeylerinin depresyonla bağlantısı olduğu görülmüştür. Ayrıca antidepresan ilaçlara ek olarak çinko takviyesi alımı tedavinin etkinliğini arttırmaktadır.

Çinko ve Dikkat Eksikliği: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile çinko mineralinin ilişkisi olduğu düşünülmektedir. Araştırmacılar dikkat eksikliği sorunu olan çocukların çinko ve bakır düzeylerinin normal çocuklara göre anlamlı olarak daha düşük olduğunu göstermiştir. Bazı araştırmalar ise çinko takviyelerinin DEHB tedavisinde dikkat eksikliği dışındaki semptomların düzelmesinde etkili olduğunu savunmaktadır.

Çinko ve Soğuk Algınlığı: Soğuk algınlığı ile çinko tedavisinin etkinliğini inceleyen çalışmalar biraz çelişkili sonuçlar verse de genel olarak çinko alımının soğuk algınlığının etkilerini azalttığı düşünülmektedir. Yaklaşık 50 denekten oluşan bir çalışmada, 2-3 saat aralıklarla deneklere çinko asetat pastilleri veya plasebo haplar verilmiştir. Plasebo ile karşılaştırıldığında, çinko pastilleri alanlarda anlamlı olarak soğuk algınlığı belirtileri (öksürük, burun akıntısı ve kas ağrıları) azalma gözlemlenmiştir.

Çinko ve Yaşa Bağlı Görme Kaybı: Yaşa bağlı makula dejenerasyonunda doktorlar genellikle çinko takviyelerinin alınmasını önermektedirler. Bu konuda yapılmış geniş çaplı bir çalışmada, hastalara çinko (80 mg), C vitamini (500 mg), E vitamini (400 mg), P-karoten (15 mg) ve bakır (2 mg) takviyeleri verilmiştir. Antioksidan ve çinko takviyelerinin uzun süreli kullanımı sonucunda makula dejenerasyonuna yakalanma riskinin ve görme kaybının azaldığı gözlemlenmiştir.

Çinko ve Mide Ülseri: Bazı çalışmalar, çinko alımının mide ülserinin tedavisinde etkili olabileceğini göstermektedir.

Çinko hangi besinlerde bulunur?

Hayvansal besinlerdeki çinkonun biyoyararlılığı bitkisel olanlardan daha fazladır. Süt ve süt ürünlerinde bulunan kazein, çinko ve demir emilimini olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca, soya proteini ve tahılların içeriğinde bulunan fitatlar, çinko emilimini engellemektedir. Çinko minerali başta istiridye, midye ve yengeç gibi kabuklu deniz ürünleri olmak üzere, kırmızı ve beyaz etlerde yüksek miktarda bulunmaktadır. Bitkisel olarak, kaju, nohut, badem, yulaf, fasulye, ay çekirdeği, keten tohumu, barbunya ve mercimekte bol miktarda çinko bulunmaktadır.

Günlük çinko ihtiyacı ne kadardır?

• Bebekler 0-6 ay: günde 2 mg
• Bebekler 7-12 ay: günde 3 mg
• Çocuklar 1-3 yaş: günde 3 mg
• Çocuklar 4-8 yaş: günde 5 mg
• Çocuklar 9-13 yaş: günde 8 mg
• Erkek çocuklar 14-18 yaş: günde 11 mg
• Kız çocuklar 14-18 yaş: günde 9 mg
• Erkekler 19 yaş ve üzeri: günde 11 mg 
• Kadınlar 19 yaş ve üzeri: günde 8 mg 
• Hamile kadınlar: günde 11 mg
• Emziren kadınlar: günde 12 mg 

Çinko Fazlalığı ve Zararları: Araştırmacılar günde 40 mg’ın altında çinko kullanımının güvenli olduğunu düşünmektedir. Fakat uzun süreli çinko takviyesi kullanımının ne tür sorunlara yol açabileceği konusunda bir fikir birliği yoktur. Aşırı çinko alımında mide rahatsızlığı, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, baş ağrısı, uyuşukluk, artan terleme, kas koordinasyon kaybı, halüsinasyon ve kansızlık görülebilir. Ayrıca fazla kullanımı bakır ve demir minerallerinin emilimini engellemektedir.

Çinko hangi gıdada, ne kadar bulunur?

* GD = Günlük Değer. Günlük ihtiyaç 15mg olarak alınmıştır.

                                                               Miligram                                 GD%

İstiridye (85gr)                                          74mg                                      493

Kuzu (100gr)                                            8.7mg                                       58

Sığır (85gr)                                                  7mg                                       47

Yengeç (85gr)                                          6.5mg                                       43

Hindi (100gr)                                            4.3mg                                       28

Istakoz (85gr)                                          3.4mg                                       23

Tavuk (85gr)                                            2.4mg                                       16

Yoğurt (225gr)                                         1.7mg                                       11

Kaju fıstığı (28gr)                                     1.6mg                                       11

Nohut (½ bardak)                                    1.3mg                                        9

Peynir (28gr)                                            1.2mg                                        8

Süt (1 fincan)                                           1.0mg                                        7

Badem (28gr)                                           0.9mg                                        6

Fasulye (½ bardak)                                  0.9mg                                        6

Kaşar peyniri (28gr)                                 0.9mg                                        6

Bezelye (½ bardak)                                 0.5mg                                        3

Kaynaklar:

Takeda A, Tamano H, Koike Y, et al. Zinc homeostasis in the hippocampus of zinc-deficient young adult rats. J Neurosci Res. 2004;75(1):65-71. doi:10.1002/jnr.10830

Takeda A, Hirate M, Tamano H, et al. Zinc homeostasis in the brain of adult rats fed zinc-deficient diet. J Neurosci Res. 2004;75(1):65-71. doi:10.1002/jnr.10830

Hurley LL, Keen CL. Antioxidant nutrient status and supplementation in neurodegenerative diseases: a systematic review. Nutr Neurosci. 2009;12(6):301-318. doi:10.1179/147683009X423456